SU DONGUSU
Bugun kullandigimiz suyun milyonlarca yildir dunyada bulundugu ve miktarinin cok fazla degismedigi dogrudur. Dunyada su hareket eder, formu degisir, bitkiler ve hayvanlar tarafindan kullanilir, fakat gercekte asla yok olmaz. Buna Hidrolojik Dongu (Su Dongusu) denir.
Su dongusunu olusturan basamaklar
Bu dongude suyun hareket etmesini saglayan bes degisik olay vardir:
1- Yogunlasma (kondansasyon),
2- Yagis (precipitation),
3- Topraga gecis (Infiltration) ve yeralti sularinin olusumu,
4- Yuzeysel akinti (Runoff) ve yuzey sulari ile yeralti sularinin olusumu,
5- Buharlasma (Evapotranspiration)
Su buharı yogunlasarak bulutları oluşturur, koşullar uygun olduğunda yağış meydana gelir. Yağış seklinde yeryüzüne düşen su, toprağa sızarak yeralti sularina veya yuzeysel akinti olarak okyanuslara, denizlere karisir. Yuzey sularinin buharlasmasiyla su atmosfere geri doner.
Yogunlasma: Suyun buhar formundan sivi formuna deðisim surecidir. Havadaki su buhari konveksiyon yardimýyla artar. Ilik-nemli hava yukselirken soguk hava aþagi dogru hareket eder. Ilik hava yukseldikce sicakligi azalip enerjisini kaybettiginden gaz halden sivi veya kati (kar veya dolu) haline doner.
Yogunlasmayý buzdolabindan soguk bir su sisesi aldiginizda ve oda isisinda biraktiginizda sise yuzeyinde acikca gorebilir, su sisesinin oda isisinda nasil "terledigini" rahatlikla izleyebilirsiniz.
Yagýs: Yagmur, sulusepken kar, kar veya dolu olarak bulutlardan salinan sudur. Atmosferde yoðunlastigi, atmosferik hava akiminda kalmasinin zorlastigi durumda su buharindan sonra yagis meydana gelir.
Topraga gecis: Dunya yuzeyine erisen yagislarýn bir kismi topraga sizar (infiltrasyon) ve yeralti sularini meydana getirirler.
Topraga sizan su miktari, topragin egimi, bitkilerin tipi ve miktari, topragin su ile doygun olup olmamasina bagli olarak degisir. Yuzeyde buyuk yarýklar, delikler bulunmasi, topraga su gecisini kolaylastirir.
Yuzeysel akinti: Cok fazla yagýs oldugunda, toprak suya doyar ve suyun fazlasini alamaz. Kalan su topragin yuzeyinden akar (Runoff). Suyun topraga emilemeyen kismi yuzey sulari olarak isimlendirilir. Yuzeysel sular kar ve buzlarin erimesiyle de olusabilir.
Yuzey sulari caylara, derelere ve nehirlere akar. Yuzey sulari daima daha alcak noktalara dogru tasinir, dolayisiyla okyanuslara karisir.
Yeralti sulari: Dunya yuzeyine erisen yagislarin bir kismi topraga sizar (infiltrasyon) ve yeralti sularini meydana getirir.Yeralti sularinin bir bolumu derinde kapali bir su katmanina ulasir ve kullanilabilmeleri icin yeryuzune ozel bir yontemle cikarýlmalari gerekir.Yeralti sularinin diger bir bolumu ise basinc etkisiyle ust toprak katmanlarina dogru hareket eder ve yeryuzune ulasir. Bu sulara kaynak suyu denir. Yeralti suyu toprak katmanlarindan geçerken temas ettigi yuzeydeki mineral vb maddeleri de yapisina alir. Bu maddeler suyun yararli bilesenlerini (demir, magnezyum vb) olusturabilecegi gibi arsenik, nitrat, tarim ilacý kalintilari gibi zehirli maddeler de olabilir. Toprak sarsintilari, yagmur ve eriyen kar sulari, bu zehirli maddelerin suya karisma riskini artirir. Bu nedenle suyun bilesimindeki degisikliklerin surekli izlenmesi ve guvenli hale getirilmesi icin etkin filtrasyon yontemleriyle arindirilmasi gereklidir.
Buharlasma: Bitkilerin nemlenmesiyle ve topragin buharlasmasiyla olusan sudur. Evapotranspiration, atmosfere yeniden giren su buharidir.
Evapotranspiration, buhar olarak atmosfer icinde artmaya baslayan su moleküllerinin neden oldugu gunes enerjisinin suyu ýsýttýgý durumda olusur.
Goruldugu gibi, gereksinmemiz olan suyun bize ulasmasi icin bircok olusum gerceklesmektedir. Ve bu olusumlar daima is basindadir. Uc orneklerde ise dongu farkli sekillerde gerceklesir. Ornegin, Antartika donmuþ oldugundan buharlasma olusmaz (buzlar sublimation adý verilen býr olusumla dogrudan su buharina donusur). Yine ornegýn, Sahra Colu cok kurak oldugundan yagýs olmaz (su, yere dusmeden buharlasma olusur). Ancak dongu hep surer.
Iste bu nedenle her gün ictigimiz su, dinozorlar dunyayi dolastiginda da ayni dongu icerisinde dunyamizda dolasmaktaydi.
Perş. Haz. 14, 2007 8:37 am